Płatonow

Płatonow, pierwsza sztuka Czechowa, miał swoją premierę w Moskwie w 1881 roku. Ten młodzieńczy dramat - pisząc go autor miał zaledwie 21 lat - zawiera w sobie wszystkie, zdradzające wielkość późniejszego talentu, wątki dojrzałej twórczości pisarza. Jak inne jego sztuki, także i tę cechuje wyjątkowa celność obserwacji ludzkich typów, ironiczne podteksty i niezwykle rzadka umiejętność kreślenia duchowej panoramy okaleczonych przez życie bohaterów. Przedstawia ludzi pragnących przemiany, przeraźliwie samotnych, skrywających wielkie namiętności i uczucia, tęskniących za lepszą egzystencją, daremnie szukających ukojenia bólu, znajdujących się w sytuacji chwiejnej, kryzysowej, nieuchronnie dążącej do wybuchu.

Tytułowy bohater wydaje się dziś doskonałym przedstawicielem współczesnej nieokreśloności. Jest okiem cyklonu, tajemnicą, kimś, kto ma tak wielką, choć ledwie uświadamianą siłę autoniszczącą, że powoduje destrukcję wszystkich znajdujących się wokół niego. To człowiek pełny sprzeczności, zmagający się z własnymi słabościami, brakiem perspektyw, uwikłany w liczne romanse, nie potrafiący podjąć żadnej decyzji, żeby się zmienić, wydobyć ze stanu, w którym tkwi, i z którego szydzi. Ośmiesza i demaskuje obłudę otoczenia, boleśnie rani zarówno siebie, jak i innych. Tragicznie przeczuwa, a może wie, że nic się nie zmieniło i nic się już nie zmieni. Jest wieloznaczny - wydaje się idealistą i kabotynem, filozofem i prowincjonalnym Casanovą. Jednocześnie przyciąga i odpycha, budzi sympatię i odrazę, współczucie i pogardę, ale nie pozostawia nikogo obojętnym.

Od ponad stu lat kolejne pokolenia wpisują w dramaty tego wielkiego pisarza coraz to inne, nowe, sobie tylko bliskie znaczenia. Każda jego sztuka staje się szansą na znalezienie Czechowa współczesnego, odczytanego przez doświadczenia, intelekt i wrażliwość młodych twórców, bo dzisiaj - być może jak nigdy do tej pory - zaczynamy odczuwać, jak bardzo jest nam bliski, a jutro zrozumiemy, jak dalece nas wyprzedził.